1969 06 EPISTÒLA AL JULHON DE FROMENT QUE LO VÒLON FESTEJAR

EPISTÒLA AL JULHON DE FROMENT QUE LO VÒLON FESTEJAR

Tèxt del Lòis de Cròs.

Image del pintor, A-J. Robert.

L’autre ièr que t’anèri veire, entre que t’aguèri laissat, me venguèron demandar un tèxt occitan per te festejar dins la Revista « En Cordée ». Sul còp, assajèri de préner l’escampi : aviá pas léser, aviá fòrça travalh e bravament de rambalh que me preissava de desembulhar. Per ben dire, crenhissiá me far trufar de ieu. Marchar sobre tas pesadas !.. a tu qu’escrives la lenga nòstra sens enfèrrias e sens auvaris !... A la perfin, poguèri pas totjorn dire non, que m’escotèron pas, los de la Revista. Vèja-aicí que me chau i passar coma un chat per la brasa. Las arpas me còson.

Òc ! e ’quò es pas d’uèi !.. Nos estripèrem las braias, tu, ieu e mai d’autres, sobre los mejeus bancs. Tot aquò fa de liams... e de vedilhas : la vinha s’arrapa de pertot dins la sason de la primavèra. Auja que bolega l’aiga linda, la saba viva e la fuèlha sobretendra. Te ne sovènes ? Te sovenes del paire Fòrja que nos ensenhava las matematicas ? « Petit Bézuquet, ço me fasiá, ça vous mettrait du plomb dans la tête ». N’aviá mai que de besonh. Mas de lavar la testa als ases, lo pechairàs perdiá son temps e son lessiu. O disi pas per tu, qu’èrès aitan d’aise dins las letras coma dins las chifras.

Quanta classa crana fasiàm ! Voliàm pallevar lo Mond. Tu, entremièg tos parièrs, te teniás digne, sens t’esmòure, e de còps botaves la man a la pasta : d’unes escrivián de poëmas, d’autres entamenavan d’epopèias o de tragedias.... jamai fenidas... lònjas tant e mai, que se ne vesiá pas los confinhs, coma la joinesa nòstra qu’es pas encara arribat lo que li botarà la clau en la pòrta : s’espandís aquela d’aqui sus la pagina blancha. Veja que dals amarinièrs trai sos brotèls, e que vèrdeja la mossa sieuna a l’entorn del cònchi de la sòrga. De segur, viu es lo temps que lèva, temps sempreternal d’ièr, d’uèi e de deman, temps novèl de desvelh, de jòia, de jaug, de bulh, d’espèra, d’eschampament, d’escalada, de vira-passa, d’eschapada e mai de rebecada.

Te sovenes ? Laissàvem pas una occasion passar per festejar lo paire Fòrja, e li far un compliment en vèrs o en pròsa, e el, nos legissiá quauquas paginas del Tom Playfair que feniguèt lèu, aquel libre*, de nos venir en òdi. Mas ne tornàvem totjorn demandar Anatz-i compréner quaucòm ? A ! Jovença ! Quau farà fuòc al fint fons de tas idèias ?

Nòstres compliments, los fasiàm en francés. Quora lo paire Fòrja nomenèron Chanonge, promptament lo Sandre versejèt : « Jamais canonicat ne fut mieux mérité ». Mas per de que lo Sandre, e mai nos autres, versejàvem jamai en lenga d’òc. L’òblidàvem aquela d’aqui ? Tu, i pensaves. Arribava de còps que nos disiás quauques mots de « patés » qu’esliuçavan al mitan de tas paraulas francesas. Nos parlaves de la « Talabrena » de vèrs los Assions, qu’aquòdonc m’èra pas coneiguda. Se pòt que te o aja jamai agut demandat. Ja, coneissiás lo Jòan de la Luna** del Firmin de Boissin ?

Tèn ! La memòria me tòrna venir. Quand nos alarjavan après la classa per la cort de recreament, se podiá ausir los pagèls charrar entre eles dins lor parlar montanhièr. Ieu, los escotavi amb mespres mesclat d’enveja. De que vòles ? A l’escòla publica, mon mèstre, — un òme brave, se n’i aviá un, — que m’ensenhèt la valor de la libertat, de l’egalitat, de la frairetat, nos disiá e lo cresiá : « Le patois, c’est le cri des bêtes ». Pasmens, ma maire èra pas bèstia, e son biais de parlar m’èra gostós coma las peras muscadèlas. Podiá pas resòlver aquela contradison. Tu mai, aitanpauc ?

Fuguèrem abarits amb la remiracion de las letras grecas e latinas, e de lor dròlla privilegiada, la leteratura francèsa. Una annada, joguèrem lo « Bourgeois Gentilhomme ». T’avián borrat de coissinets davant l’embonilh, qu’ères magre coma un chat, e fasiás un borgés pauput, solèmne, conflat d’el, mièg nèci, mièg taberlòc, sortit davant-z-ora de la societat de consumacion. Lo Gregòri (lo Turc) fasiá lo Mufti, — sos uèlhs lusissián de negrum. Lo Seveirac (lo Tomé) èra lo Mèstre per filosofar ; ieu, Coviela. Me rapeli pas los autres. Las gents d’Aubenas venguèron nos veire jogar la comedia. Trobèron a lor gost nòstre biais, mas pas l’accent que flairava lo miègjorn a plen nas. Aqueles ciutadins avián pas compres la leiçon de Moliera. Per escharnir los francimands de Paris e parlar ponchut, s’assajavan sobre lors bochas de destrusir la lenga d’òc, entrò las borras de son sovenir que restavan apejadas a lor gargamèla. Mas amb aquò, aquela d’aqui veniá a èstre la patesa, la mespresada, la pauc-de-ben, la de la charrièra.

Nòstres professors l’ignoravan, eles mai. Pas totes pasmens. Lo Chastanhon, – que me laissava versejar a mon sadol, compreniá que chaliá pas tapar la bonda del vaissèl que i bulh dedins lo vin novèl, – nos legiguèt, un jorn, la començança de Mirèia que me faguèt solelh davant los uèlhs, e la chanson de Mèstre Ambròsi*** que desempuèis tindona dins mas aurelhas. Auja !

« Lou Baile Sufrèn, que sus mar coumando,

Au port de Touloun a douna signau.

Partèn de Touloun cinq cènt Prouvençau.

D’ensaca l’Anglés l’envejo èro grando. »

Ne sabi pas plus. As que de contunhar. Mas i pensi : se versejèrem jamai en lenga d’òc, benlèu qu’avièm gís « d’autísses » que nos convenián ; benlèu que sentiàm, sens ne podre formar l’idèia, que per nos autres, la grafia del felibritge valiá pas mai gaireben que l’escritura fonetica del paire « Menfote » dins son « Armanhac » ; sens lo saupre, benlèu que pantaisàvem d’unidat occitana. E puèis, i aviá lo destòrbi d’aquela lenga de felibres, bastida sus los fondaments del parlar rodanenc d’Avinhon, fabricada un pauc coma lo « Volapúc » o « l’Esperantò », luènta de nòstre « jingòl » vivarés. Sobre sa trelha de fièls d’aram, auriá chauput plejar e estalar nòstre parlar borrut. Se podiá pas. Aitant vodre podar e formar en bolas los ciprèsses.

Grandmaci ! Ara avèm los « autísses » que publica « l’Institut d’Estudis Occitans » de tolosa. Tu pasmens, sens aquela ajuda, tot solet, trobères l’entrada de la bauma. « Chau pas far un bondieu d’aquel d’aqui, m’escriguères l’autre an que te rebequeri l’Alibert e son Dicionari****. Fa vint ans que soi a burjar aquelas causas. Ed io anche son pittore ». Òc ! Siès un bon pintor. O mièlhs, lo campanièr de la lenga nòstra.

Dubriguères lo selhon : la Revista « En cordée » primièra en Vivarés publiquèt de tèxts occitans, los tieus, e uèi es pas sola. Espèra, Julhon. La saba verdeja. Lo mes de mai es arribat, e se contunha lo primtemps dals Trobadors als trobaires. Vèja los joines que se bolegan. L’an passat, uèt cent estudiants passèron l’espròva de lenga occitana dins l’Academia de Montpelher. L’autre mes, una còla d’escolans de licèus montèron vèrs Paris demandar a Senher Faure, lo Grand Mèstre de l’Universitat, que l’ensenhament de nòstra lenga mairala intrèsse dins los programas. « Òme d’òc, as dreit a la paraula. Parla ! » disiá en abrièl una aficha d’estudiants contestaires, (Quau o es pas, se resta jove ?), que aprenon tornar lo parlar de lors ancessors. L’Ardescha es un pauc en arrièr. Espèra, amic ! Quand aquela bulhison tombarà amb un vin chalorós, benlèu que podràs presicar, totes los dimenges, en lenga nòstra, e pas solament qu’a Tina davant una ponhada d’òmes madurs. E se ’quò’s pas tu, serà los joines que te champeiran.

En Cordée | 06 1969

EPISTÒLA AL JULHON DE FROMENT QUE LO VÒLON FESTEJAR

Tèxt del Lòis de Cròs.

Imatge del pintor, A-J. Robert.

L’autre ièr que t’anèri veire, entre que t’aguèri laissat, me venguèron demandar un tèxt occitan per te festejar dins la Revista « En Cordée ». Sul còp, assagèri de prene l’escampi : aviá pas léser, aviá fòrça travalh e bravament de rambalh que me preissava de desembulhar. Per ben dire, crenhissiá me far trufar de ieu. Marchar sobre tas pesadas !… a tu qu’escrives la lenga nòstra sens enfèrrias e sens auvaris !… A la perfin, poguèri pas totjorn dire non, que m’escotèron, los de la Revista. Vèja aicí que me chau i passar coma un chat per la brasa. Las arpas me còson.

Òc ! e quò’s pas d’uèi !… Nos estripèrem las braias, tu, ieu e mai d’autres, sobre los megeus bancs. Tot aquò fa de liams… e de vedilhas : la vinha s’arrapa de pertot dins la sason de la primavèra. Auja que bolega l’aiga linda, la saba viva e la fuèlha sobretendra. Te ne sovenes ? Te sovenes del paire Fòrja que nos ensenhava las matematicas ? « Petit Bézuquet, ço me fasiá, ça vous mettrait du plomb dans la tête ». N’aviá mai que de besonh. Mas de lavar la tèsta als ases, lo pechairàs perdiá son temps e son lessiu. O disi pas per tu, qu’ères aitan d’aise dins las letras coma dins las chifras.

Quanta classa crana fasiam ! Voliam patlevar lo Mond. Tu, entremièg tos parièrs, te teniás digne, sens t’esmòure, e de còps botaves la man a la pasta : d’unes escrivián de poëmas, d’autres entamenavan d’epopèas o de tragedias… jamai fenidas… lònjas tant e mai, que se ne vesiá pas los confinhs, coma la joinesa nòstra qu’es pas encara arribat lo que li botarà la clau en la pòrta : s’espandís aquela d’aquí sus la pagina blancha. Vèja que das amarinièrs trai sos brotèls, e que verdeja la mossa sieuna a l’entorn del cònchi de la sòrga. De segur, viu es lo temps que lèva, temps sempreternal d’ièr, d’uèi e de deman, temps novèl de desvelh, de jòia, de jaug, de bulh, d’espèra, d’eschampament, d’escalada, de virapassa, d’eschapada e mai de rebecada.

Te sovenes ? Laissàvem pas una ocasion passar per festejar lo paire Fòrja, e li far un compliment en vèrs o en pròsa, e el, nos legissiá quauquas paginas del Tom Playfair que feniguèt lèu, aquel libre, de nos venir en òdi. Mas ne tornàvem totjorn demandar. Anatz-i comprene quaucòm ? A ! Jovença ! Quau farà fuòc al fint fons de tas idèas ?

Nòstres compliments, los fasiam en francés. Quora lo paire Fòrja nomenèron Chanonge, promptament lo Sandre versegèt : « Jamais canonicat ne fut mieux mérité ». Mas per de que lo Sandre, e mai nosautres, versejàvem jamai en lenga d’òc ? L’oblidàvem aquela d’aquí ? Tu, i pensaves. Arribava de còps que nos disiás quauques mots de « patés » qu’esliuçavan al mitan de tas paraulas francesas. Nos parlaves de la « Talabrena » de vèrs los Acions, qu’aquòdonc m’èra pas coneiguda. Se pòt que te o aja jamai agut demandat. Ja, coneissiás lo Joan de la Luna del Firmin de Boissin ?

Tè ! La memòria me tòrna venir. Quand nos alarjavan après la classa per la cort de recreament, se podiá ausir los pagèls charrar entre eles dins lor parlar montanhièr. Ieu, los escotavi amb mesprès mesclat d’enveja. De que vòles ? A l’escòla publica, mon mèstre, — un òme brave, se n’i aviá un, — que m’ensenhèt la valor de la libertat, de l’egalitat, de la frairetat, nos disiá e lo cresiá : « Le patois, c’est le cri des bêtes ». Pasmens, ma maire èra pas bèstia, e son biais de parlar m’èra gostós coma las peras muscadèlas. Podiá pas resòlver aquela contradison. Tu mai, aitanpauc ?

Fuguèrem abarits amb la remiracion de las letras grecas e latinas, e de lor dròlla privilegiada, la leteratura francèsa. Una annada, joguèrem lo Bourgeois Gentilhomme. T’avián borrat de coissinets davant l’embonilh, qu’ères magre coma un chat, e fasiás un borgés pauput, solèmne, conflat d’el, mièg nèci, mièg taberlòc, sortit davans ora de la societat de consumacion. Lo Gregòri (lo Turc) fasiá lo Muftí, — sos uèlhs lusissián de negrum. Lo Seveirac (lo Tomé) èra lo Mèstre per filosofar ; ieu, Coviela. Me rapèli pas los autres. Las gents d’Aubenàs venguèron nos veire jogar la comedia. Trobèron a lor gost nòstre biais, mas pas l’accent que flairava lo miègjorn a plen nas. Aqueles ciutadins avián pas comprés la leiçon de Molièra. Per escharnir los francimands de París e parlar ponchut, s’assajavan sobre lors bochas de destrusir la lenga d’òc, entrò las borras de son sovenir que restavan apejadas a lor gargamèla. Mas amb aquò, aquela d’aquí veniá a èstre la patesa, la mespresada, la pauc-de-ben, la de la charrièra.

Nòstres professors l’ignoravan, eles mai. Pas totes pasmens. Lo Chastanhon, — que me laissava versejar a mon sadol, compreniá que chaliá pas tapar la bonda del vaissèl que i bulh dedins lo vin novèl, — nos legiguèt, un jorn, la començança de Mirèia que me faguèt solelh davant los uèlhs, e la chançon de Mèstre Ambròsi que desempuèi tindona dins mas aurelhas. Auja !

« Lou Baile Sufrèn, que sus mar coumando,

Au port de Touloun a douna signau.

Partèn de Touloun cinq cènt Prouvençau.

D’ensaca l’Anglés l’envejo èro grando. »

Ne sabi pas plus. As que de contunhar. Mas i pensi : se versegèrem jamai en lenga d’òc, benlèu qu’aviam gis « d’autisses » que nos convenián ; benlèu que sentiam, sens ne podre formar l’idèa, que per nosautres, la grafia del felibritge valiá pas mai gaireben que l’escritura fonetica del paire Menfote dins son Armanhac ; sens lo saupre, benlèu que pantaisàvem d’unidat occitana. E puèi, i aviá lo destòrbi d’aquela lenga de felibres, bastida sus los fondaments del parlar rodanenc d’Avinhon, fabricada un pauc coma lo Volapuc o l’Esperantò, luènta de nòstre « jingòl » vivarés. Sobre sa trelha de fièls d’aram, auriá chauput plejar e estalar nòstre parlar borrut. Se podiá pas. Aitant vodre podar e formar en bolas los ciprèsses.

Grandmarcí ! Ara avèm los « autisses » que publica L’Institut d’Estudis Occitans de Tolosa.Tu pasmens, sens aquela ajuda, tot solet, trobères l’entrada de la bauma. « Chau pas far un bondieu d’aquel d’aquí, m’escriguères l’autre an que te rebequèri l’Alibèrt e son Diccionari. Fa vint ans que soi a burjar aquelas causas. Ed io anche son pittore ». Òc Siás un bon pintor. O mièlhs, lo campanièr de la lenga nòstra.

Dubriguères lo selhon : la Revista En Cordée primièra en Vivarés publiquèt de tèxts occitans, los tieus, e uèi es pas sola. Espèra, Julhon. La saba verdeja. Lo mes de mai es arribat, e se contunha lo printemps das Trobadors als trobaires. Vèja los joinesque se bolegan. L’an passat, uèt cents estudiants passèron l’espròva de lenga occitana dins l’Academia de Montpelhièr. L’autre mes, una còla d’escolans de licèus montèron vèrs París demandar a Sénher Faure, lo Grand Mèstre de l’Universitat, que l’ensenhament de nòstra lenga mairala intrèsse dins los programas. « Òme d’òc, a sdreit a la paraula. Parla ! » disiá en abrièl una aficha d’estudiants contestaires, (Quau o es pas, se rèsta jove ?), que aprenon tornar lo parlar de lors ancessors. L’Ardescha es un pauc en arrièr. Espèra, amic ! Qaund aquela bulhison tombarà amb un vin chalorós, benlèu que podràs presicar, totes los dimenges, en lenga nòstra, e pas solament qu’a Tina davant una ponhada d’òmes madurs. E se quò’s pas tu, serà los joines que te champèiran.

En Cordée | 06 1969

occitan.org