1885 LOS TRES FRAIRES

Henri Durand | 1885

Los tres fraires

Dins la comuna de Sant Prièis, li aiá una paura femna qu’èra veusa. Aiá tres garçons, Glaude, Jaque e Lòis.

Un jorn, tombèt malauta, fai venir lo curat aube lo notari, se confessèt e puèi faguèt son partatge.

— Escrivètz, monsur lo notari, diguèt la femna. Prumièirament, dòne a mon Glaude la cava ; segondament, a mon Jaque la cusina ; tresièmament, a mon Lòis lo planc aube la vacha.

Aquí tot lo ben de la paura mèra partatjat. Chascun dels tres garçons prenguèt […] iele, aguèt la vacha, en plaça […] planc voliá pas tant que la cava […] que la cusina.

Pren sa vacha, la mònta au planc, lai vo arrengèt coma poguèt. Enfin se lai estallèt. Aquò durèt pas que lo paure Lòis fuguèt tranquille. La vacha pissava, lo planchièr se trovava que joentava pas bien e la pissa anava tombar ’val dessós.

Lo diable si ton fraire es pas assomant aube sa vacha amont dessobre, disiá la femna de Jaque. Aquela vacha pissa, aquò cola aicí. Ma fe ! aquò’s bien embestiant.

— Ma fintas ! Aquò embèstia. Mè laissa faire que li dirai que la tuòie.

Justament, Jaque mònta vèrs Lòis.

— Dija, Lòis ! Te vòle dire un afaire. Faràs en sòrta de tuar ta vacha lo pus lèu possible, per çò que aquò fenís per embestiar totes los còps que pissa. Aquò cola vèrs ieu, e aquò’s pas amusant. Ansin, tè ! l’autre jorn, ma femna aiá botat son ola sobre la taula per dinar e mon ola s’atrapava descatada. Tot d’un còp, ta mauvèsa bèstia de vacha se fot a pissar. Save pas coma s’èra virat, aumens qu’aquò li tombèt dedins e fuguèrom forçats de gitar nòsta ola de sopa ailai. E vees qu’aquò fenís per embestiar, puèi.

Te faches pas, fraire, que si aquò’s qu’aquò que t’embèstia, t’aurai lèu desembestiat, tu amai ta femna. Vau de suita tuar ma vacha.

Amai faguèt. La tuèt de suita. Quand l’aguèt tuada, anèt vendre la vianda pr’aquí a l’entorn e, iele, ne’n mangèt tant que poguèt. Enfin feniguèt per la tota desbitar e ne’n tirèt cent quaranta francs.

Lo lendeman qu’aguèt fenit de vendre sa vianda, anèt a la vila per vendre la pèu de sa paura vacha. E coma aiá pas bien léser, vouguèt copar corchas en passent per un bòsc que li aiá.

[…] pas lo chamin […], au mens que se perdèt dins lo bòsc.

Quand veguèt que podiá pas trovar son chamin, se pensèt de montar sobre un aubre per veire si veiá pas encara la vila. Mònta sobre l’aubre qu’èra lo pus bèu d’alentorn.

Coma lai fuguèt a la poncha e qu’aguèt avisat si veiá pas la vila, — jamai la veiá pas, voliá tornar davalar, — portèt sos uèlhs en bas e te veguèt sortir dos òmes d’en la bauma d’un ranc que li aiá, bien auprès dau peiritge. Iele boigèt pas.

Aqueus dos òmes portavon un sachon d’argent e s’anèron assetar bien dessós l’aubre que, iele, li èra dessobre. S’assèton e boidon l’argent qu’aián dins aquel sac que portavon. Aquò se trobèt ren que de pèças de vint francs. Nòste Lòis, iele, o sonhava de la poncha de son aubre.

— Porvú que te veon pas ! Aqueus ètres aquò deu rèsser d’assassins e si jamai te veon, te foton un còp de fusilh que te davalaràn pas mau d’aicí, se pensava lo Lòis.

E se teniá coà a la poncha de sa brancha. Tot d’un còp, pren besonh de pausar braias e que aquò lo possava dur.

— Coma diable faràs, tu, per poire chiar. Si chiòies d’aicí, o entendràn e te veiràn, e ma fe, si te veon, siás mòrt.

Saiá pas tròp coma far per chiar. Tot d’un còp, aguèt una idèa. Portava sa pèu darrièr son eschina en bandolièra, la pren sans faire un pièu de vida. Saca sos braces dins las chambas de davant, bòta sa tèsta dins la tèsta de la vacha. Enfin s’arrengèt coma poguèt per pas que lo veguèsson, iele, d’en d’enluòc.

Quand fuguèt ansin abilhat, lo besonh de chiar lo possava totjorn que mai. Acomença de se secoire fèrme. En se secoient, aquela pèu, aube aquelas banas e aquelas chambas, aquò fasiá « flaca, flas, flaca flas ! » En entendent aquela vida, los dos bregands levèron la tèsta.

— De que diable es aquò, amondaut, chause ! Aquò’s lo Bòn Dieu que nos mòstra un miracle.

E los dos voleurs de laissar aquí lur òr e de se fotre lo camp. Aián una paur que lur sarrava lo cuol. Quand lo Lòis veguèt qu’èron pro luènh davala de son aubre. Prumièirament vai pausar braias, que li aiá pro de temps que n’aiá besonh. E puèi tòrna sacar los loís d’òr laissats sos l’aubre, e partiguèt.

[…]

Una fes arrivat vèrs iele, vai sonar sos dos fraires que venguèsson aube lurs femnas veire la bòna pacha qu’aiá fat e la pèu de la vacha :

— Veètz, fraires, que ieu save ben faire las pachas. Ai tirat un loís d’òr de chasque pièu de ma vacha.

Glaude e Jaque, ansin que lurs femnas, bavadon la gòrja davant aquel molon d’òr de Lòis. Quand o aguèron pro sonhat, naturalament se n’anèron vèrs eus e laissèron lo Lòis solet, — èra pas mariat aquele d’aicí.

Li aiá uèt jorns que s’èron fat lur partatge, mè la maire èra pas encara mòrta. Lo susledeman de l’afaire dels loís d’òr, la paura vièlha maire moriguèt e los dos ainats se diguèron que la chauriá faire enterrar per lo Lòis, que, iele, èra ben pro riche per faire aquò. E Glaude lai montèt per lu o anar dire.

— A ça ! Lòis, la mèra vèn de morir. Iara nos la chau faire enterrar e ieu aube Jaque, avem dit que benlèu, tu, la fariás enterrar. Tu que siás riche, pòs faire aquò sans te geinar.

— Mon Dieu ! La farai ben enterrar, si chau. Montatz-la aicí.

Montèron la mèra vèrs Lòis.

— Aquò vai bien. Iara, podètz rèsser tranquilles, vosautres.

Quand Lòis fuguèt tot solet, abilhèt bien sa mèra. La plèa dins qu’una flaçaa e vai la portar a la glèisa. Arrivat dins la glèisa, sòrt sa mèra d’aquela flaçaa e la vai sacar dins lo confessional. La bòta d’aginolhs coma chaliá e quand l’aguèt arrenjaa, vai sonar lo curat. Picha a la pòrta de la clastra. La chambrièira li vène dubrir.

— Bònjorn, madomaisèla !

— Bònjorn, monsur !

— Monsur lo curat li es pas ?

— Si ! vos lo vau sonar.

Lo curat decendèt.

— Bònjorn, mon amic ! De que vos chau ?

— Ma fe, monsur lo curat, li a ma mèra qu’es ailai a la glèisa que voudriá bien se confessar e vos o vène dire.

— Li vau.

Entrat dins la glèisa, dòna un còp d’uèlh au confessional e la vièlha qu’esperava. Se lai saca dedins, pren son suspelis blanc e atendèt que la femna acomencèsse. Jamai la vièlha acomençava pas.

— Allons, mon enfant ! ço fasiá lo curat.

Jamai mai !

— Deu rèsser sorda, se pensèt lo curat, benlèu s’es endurmia !

Sòrt de son cabistron e vai tirar un pauc la vièlha par la casaca. Vai te faire fotre, en tirent, la vièlha se trovava pas bien solida, e lo curat la tombèt per tèrra.

— Oi ! Mon Dieu ! que m’auretz tuat ma mèra, se botèt a bramar lo Lòis, en sortent de darrièr una pila.

Lo paure curat saiá pus d’ont n’èra aube aquós affaires. E l’autre totjorn bramava :

— Ai ! Mon Dieu ! que m’auretz tuat ma mèra.

— E dises pas ren que si te l’ai tuada, te bailarai una quarta de loís d’òr, amai te l’enterrarai per pas ren.

Lòis faguèt un pauc lo defecile, mè tot en plorent, feniguèt per èsser d’acòrd aube lo curat. Vai a la clastra. Lo curat li còmpta sa quarta d’òr, e, iele, partiguèt en laissent sa maire entre las mans dau paure curat. Arrivat vèrs ele, tòrna sonar sos dos fraires, sans luos femnas. Quand lai fuguèron, lur faguèt veire la quarta de loís d’òr.

— Tenètz ! Vètz de qu’ai tirat de la pèu de la mèra, amai que fuguèsse ben vièlha.

— E mè, l’as escorjada ?

— Ben entendut que l’ai escorjaa. Amai ai vendut la pèu ; la pròva, aquí l’òr !

Glaude e Jaque se sonhèron un pauc, sans ren dire.

— A ça ! diguèt Glaude, sem aicí tres fraires. Ieu, ai una idèa. Puèi que lo Lòus a tant vendut la pèu de la maire, si ieu e tu, Jaque, tuàvom nòstas femnas, vendriam la pèu, puèi seriam totes riches e partiriam d’aicí, anariam aube nòstra fortuna en America.

— Iara, ieu, ma fortuna es faita. Iara, a vosautres de faire la vòstra. Fasètz coma ieu, tuatz vòstas femnas, escorjatz-las e puèi anaretz vendre la pèu.

— Mè ont la portères, tu, aquela pèu ?

— Ma fe ! Ieu, bramère : « Peau de femme à vendre ! » e te venguèt aquí un merchand e me ne’n bailèt una quarta d’òr.

Los dos fraires van tuar luos femnas, las escorgèron e puèi lo lendeman van per las charrièras de la vila bramar : Pèus de femnas a vendre… ». Mè vai te far fotre, en luòc de venir un merchand aube una quarta d’òr, venguèt dos gendarmas aube de manetas par emmanetar Glaude aube Jaque.

Los botèron en prison, los jutgèron uèt jorns après, e los condamnèron a rèsser gulitinats. Los gulitinèron quinze jorns après. Tot lo monde los seguián en brament : « Pèus de femnas a vendre… ». Lòis, iele, uèi, es bien riche. A fat bastir un gente ostau. S’es mariat aube una genta femna. Amai, a pas l’idèa de l’escorjar per li anar vendre la pèu.

Henri Durand | 1885

occitan.org