1892 10 30 CRONICA PATOÈSA

CHROUNICO POTOUÉSO

 

Fanor éro un chi que fosio l’omirociéou de touto lo countrado : bien plonta, l’uèl ordént, ovisodou, robuste coumo un ron et leste coumo un eylièou ; flotejayre que noun saï, intelligent maï qu’un métro et fidèle coumo un vorlé de l’ancien tén. Per dessoubre lou mercha, un chi de bouon counsel.

Diano so vesino, venio d’èsse méro, e de so pourtoduro gordèroun dous chinounets qu’oppelèroun vun Tambour, l’aoutre Passo-Pertout.

— Bouonjour, mo moi, sou fogué Fonor o lo jocineyro ! Sias méro, grond ounou ! Mé sias jouyno, e me sous pensa de te douna de bouos coussels per tous pichouttés. Sabes coumo se dit : Ovon de s’emborca, chaou sooupre vounte ona.

— T’escouté, Diano respoundegué.

— Veyci dounc, diguè Fanor : Ottendès pas lou vielige per courija tous efons, de bouono ouro opren lious o s’ojuda lous us lous aoutres, o pa soli l’oustaou, o pa trepeja mal-o-perpaou lou terren ensemença de frès, o couneysse e o jopa lous estrongiès, o se countenta de ço que l’iouy boyloron, mé de ço que noun ey liour que s’engardoun touyjour bien.

— Quand oouras feni toun sermoun pouyras t’en ona, diguè Diano en boumbounént. Ièou vole que Tambour et Passo-pertout s’eylièvoun sans règlo, sans remountronço et sans coumondomént.

— O toun idéio, respoundeguè Fanor. Obori de courpotas, te creboron lous uèls. Pièy s’en onè lo couetto basso, e ton triste que monjè rien de tout lou jour. N’an l’oousio remena de tens-en-tens : Paouro mayre ! paourés petits ! Quonto litanio de malurs vous otèn !

Co monquè pas.

Lous chinous venion bèous, liouy déns creyssion pounchudos coumo de lesenos et liouy mourre insoulént n’en fosion de veritables nay-de chi. Tout lious èro perme : troyna lou linge, soli l’oustaou, mounta soubre lo taoulo, despolia los chodeyros, roouba lou lard, mouordre lous efons, que sabe iéou ?

Quello vido feniguè per embestia lou mestre de l’oustaou. Oyci commençoun loy litanios de malurs que Fanor oyo preditos. N’ioguè d’ovonturos, de maou recouontres et de blossuros !

Flin, flan ! patatin, patatan ! et de gingoulomen que jomay noun n’en fenission. Qu’éro lou mestre qu’essojavo un tolobordou soubre lou rostel de Tambour, e li fosio voula lo bourro coumo s’oyo botu un motolat. En mémo tens lo chombreyro li coupavo l’endovon, é, m’un co de manche d’escoubo, lou tuavo per mita e li fosio sooupre de quonte drey lous chis se meyloun de chova los sooucissos de l’oulo.

Méjo-ouro oprès, Passo-pertout en èsse vougu ona destourba lo chato qué fosio teta sous petits, trecoulavo d’ey pousta sans demonda souy resto, e per malur troubavo may lou famu manche d’escoubo touyjour preste o douna eno liçou.

Din l’oustaou n’an entendio que chi jopa, osiéto runla, chat mieoula, mounde broma, talomen que lo paouro Diano s’onavo escoundre de vergougno.

Un co s’osordé o fayre de repouoschès o Tambour.

Grr, grr ! sou foguè queste en espient de cayre ; — grr, grr ! roynè may Passo-pertout en se virént couontro so mayre. Em’oco touteys dous, lous uèls sonnous, l’escumo ey mourre, lo couetto dreytto, l’èr enroja, boundissoun coumo un eylieou couontro lo paouro Diano. Co semblavo eno botalio de demoun : tantôt dreys, tantôt plejas, tantôt stendus, tantôt omoulounas, lous tres chis se devorission coumo tres tigres et liouy gingouloménts esfroyavoun lous possons que s’arestavoun estobousis.

Oribè un ome qu’èro pas endurmi, e quaouquous caliaous que moudè de rebalèto metè fi o lo botalio.

Desimpièi Tambour et Passo-pertout tenguèroun plu o l’oustaou, se foguèroun vogobounds, e, per ço que fosion de sottisos, ocamperoun fouorço cos de rèbles, d’orayres ou d’escoussous.

Eno fe mémo Passo-pertout monquè d’esse courdura tout viéou. Intrè vès un taliur qu’oyo loyssa un flot de sobou soubre so taoulo, e, coumo lou chi prenio co per un flot de toumo, vouguè li soouta, e s’introbè me lo mochino o courdura. O mesuro que lou chi se sigougnavo tazntot en osovan, tantot de requiaulou, per se desentrouba, l’ogulio lou pounchejavo, e, bromo que bromoras, l’instrumint brousissio que may, coumo s’oyo pensa de fa eno vesto. O lo fi s’en tirè, Passo-pertout, mé pas sans reyre pouins.

Tout sonnou, s’enonè rejougne soun frayre qu’oyo lompa d’ey cousta d’en Ovignoun. Es oqui qu’un sooudar me soun espaso louy lordè sans foçou et sans permissiéou e lous estende toutéis dous près d’un rièou.

C’os qu’eno liçou de chi. Bouon eysemple pamen per touteis lous porents ! Loyssa vostous effans sans bouono educocieu : o vingt ons, ou veyré si vous monjoun pas viéou. Redreyssa-lous ovon : pieysse serio trop tar.

O mouy gusas de chis, disio Diano o lo fi ! Si èroun sages aou mens ! Dijo lious-ou, Fanor.

Iaro es pas l’ouro, que soun mouorts.

 

Bouto-en-trin.       

 

 

 

 

La Croix de l’Ardèche | 30 10 1892

 

 

 

 

 

CRONICA PATOÈSA

 

Fanòr èra un chin que fasiá l’admiracion de tota la contrada : bien plantat, l’uèlh ardent, avisador, ròbuste coma un ranc e lèste coma un esliuç ; flatejaire que non sai, entelligent mai qu’un mètra e fidèle coma un varlet de l’ancien temps. Per dessobre lo merchat, un chin de bòn conselh.

Diana sa vesina, veniá d’èsser mèra, e de sa portadura gardèron dos chinonets qu’apelèron vun Tamborn, l’autre Passapertot.

— Bònjorn, ma mia, ço faguèt a la jacinèira ! Siás mèra, grand onor ! Mè siás joina, e me sos pensat de te donar de bòns conselhs per tos pichotets. Sabes coma se ditz : « Avant de s’embarcar, chau saupre vonte anatz. »

— T’escote, Diana respondeguèt.

— Vaicí donc, diguèt Fanòr : Atendètz pas lo vielhitge per corrijar tos enfants, de bòna ora opren-lhos a s’ajudar los uns los autres, a pas salir l’ostau, a pas trepejar mal-a-perpaus lo terrenh ensemençat de fresc, a conéisser e a japar los estrangièrs, a se contentar de çò que lhos bailaràn, mè de çò que non es lhor que s’engardon tosjorn bien.

— Quand auràs feniyt ton sermon poiràs te n’anar, diguèt Diana en bombonent. Ieu vòle que Tamborn e Passa-pertot s’eslièvon sans règla, sans remontrança e sans comandament.

— A ton idèa, respondeguèt Fanòr. Abarís de corpatàs, te crebaràn los uèlhs. Puèi se n’anèt la coeta bassa, e tant triste que mangèt rien de tot lo jorn. N’òm l’ausiá remenar de temps en temps : Paura maire ! paures petits ! Quanta litania de malurs vos atènd !

Quò manquèt pas.

Los chinons venián bèus, lhos dents creissián ponchudas coma de lesenas e lhos morre ensolent ne’n fasián de veritables nas-de-chin. Tot lhos èra permés : trainar lo linge, salir l’ostau, montar sobre la taula, despalhar las chadèiras, raubar lo lard, mòrdre los enfants, que sabe ieu ?

Quela vida feniguèt per embestiar lo mèstre de l’ostau. Aicí començon las litanias de malurs que Fanòr aiá preditas. N’i aguèt d’avanturas, de mau rencòntres e de blaçuras !

Flin, flan ! patatin, patatan ! e de gingolaments que jamai non ne’n fenissián. Qu’èra lo mèstre qu’essajava un talabardon sobre lo rastèl de Tamborn, e li fasiá volar la borra coma s’aiá batut un matalàs. En mèma temps la chabrèira li copava l’endavant, e, m’un còp de manche d’escoba, lo tuava per mitat e li fasiá saupre de quante dreit los chins se mèilon de chavar las saussissas de l’ola.

Mèja-ora après, Passa-pertot en èsser vougut anar destorbar la chata que fasiá tetar sos petits, trecolava dei postat sans demandar sos rèstas, e per malur trobava mai lo famús manche d’escoba tosjorn preste a donar una leiçon.

Dins l’ostau n’òm entendiá que chins japar, assiètas rutlar, chats miular, monde bramar, talament que la paura Diana s’anava escondre de vergonha.

Un còp s’asardèt a faire de repròsches a Tamborn.

Grr, grr ! ço faguèt queste en espient de caire ; grr, grr ! rainèt mai Passa-pertot en se virent còntra sa maire. Em’aquò totes dos, los uèlhs sagnós, l’escuma ei morre, la coeta deita, l’èr enratjat, bondisson coma un esliuç còntra la paura Diana. Quò semblava una batalha de demons ; tantò dreits, tantò plejats, tantò ’stenduts, tantò amolonats, los tres chins se devòrissián coma tres tigres e lhos gingolaments esfraiavon los passants que s’arrestavon estabosits.

Arribèt un òme qu’èra pas endurmit, e quauquos calhaus que mandèt de rebaleta metèt fin a la batalha.

Desempuèi Tamborn e Pssa-pertot tenguèron plus a l’ostau, se faguèron vagabonds, e, per çò que fasián de sòtisas, acampèron fòrça còps de rèbles, d’araires o d’escossors.

Una fes mèma Passa-pertot manquèt d’èsser cordurat tot viu. Entrèt vèrs un talhur qu’aiá laissat un flòc de sabon sobre sa taula, e, coma lo chin preniá quò per un flòc de de toma, vouguèt li sautar, e s’entrabèt mé la machina a cordurar. A mesura que lo chin se sigonhava tantò en as avants, tantò de cuolons, per se desentrobar, l’agulha lo ponchejava, e, brama que bramaràs, l’enstrument bronsissiá que mai, coma s’aiá pensat de far una vèsta. A la fin se’n tirèt, Passa-pertot, mè pas sans reire-poents.

Tot agnós, se n’anèt rejónher son fraire qu’aiá lamapat dei costat d’en Avinhon. Es aquí qu’un saudard mé son espasa los lardèt sans façon e sans permission e los estendèt totes dos près d’un riu.

Quò’s qu’una leiçon de chin. Bòn exemple pasmens per totes ls parents ! Laissatz vòstos enfants sans bòna edicacion : a vint ans, o veiretz si vos manjon pas viu. Redreiçatz-los avant ; puèisses seriá tròp tard.

« Ò mos gusàs de chins, disiá Diana a la fin ! Si èron satges aumens ! Dija-lhos-o, Fanòr. »

Iara es pas l’ora, que son mòrts.

 

Bota en trin

 

 

 

La Croix de l’Ardèche | 30 10 1892

 

Denis Capian, 2012

 

occitan.org